Zorgen over veiligheid en woningnood bovenaan agenda kiezers

Hoewel kiezers gemengde gevoelens van teleurstelling en opluchting hebben over de val van het huidige Kabinet zijn de zorgen onverminderd groot. Jochem Hoogenboom van onderzoeksbureau Citisens: “De zorgen van de kiezer zijn uitgesproken en urgent. Van veiligheid tot woningnood, van klimaatverandering tot de opvang van vluchtelingen. De vraag voor de komende maanden is welke antwoorden het demissionaire kabinet en de politieke partijen hebben op deze zorgen van Nederlanders”. 

Grootste zorgen: veiligheid en woningnood

Nederlanders maken zich het meest zorgen over veiligheid in de wereld (52%). Deze zorgen richten zich op de aanhoudende conflicten in Oekraïne en het Midden-Oosten en de mogelijke gevolgen hiervan voor Nederland. Bijna de helft van de Nederlanders (46%) noemt de woningnood in de top 3 van grootste zorgen. Het gaat hierbij om de eigen woonsituatie, die van de kinderen en die van jongeren in het algemeen. Veel Nederlanders zijn gefrustreerd over het tekort aan woningen en de hoge prijzen waardoor een eigen huis voor steeds meer mensen buiten bereik raakt. 

De zorgen over klimaatverandering (41%) en vluchtelingen en asiel (39%) verschillen de zorgen sterk tussen kiezersgroepen aan de rechter- en linkerzijde van het politieke spectrum. Kiezers die bij de vorige verkiezingen stemden op Partij voor de Dieren (82%), GroenLinks/PvdA (81%), ChristenUnie (69%), D66 (68%) en Volt (68%)[IS1.1] maken zich grote zorgen over klimaatverandering. Zij vrezen dat als politiek en samenleving onvoldoende actie blijven ondernemen, dit zal leiden tot ingrijpende en onomkeerbare schade.

Kiezers die bij de vorige verkiezingen stemden op PVV (84%), Forum voor Democratie (82%), JA21 (70%) en BBB (65%) noemen de zorg over vluchtelingen en asiel vaker. Zij noemen dat de instroom van asielzoekers extra druk op de krappe woningmarkt en voorzieningen oplevert.
De zorgen van Nederlanders over de verschillen in de samenleving (35%) en goede zorg (34%) leven breed verspreid over de kiezerspopulatie. 

Een beweging naar het politieke midden

In het onderzoek werden Nederlanders gevraagd naar de drie partijen die zij overwegen om op te stemmen bij de eerstvolgende verkiezingen. Opvallend is dat drie van de vier partijen die het meest overwogen worden middenpartijen zijn: CDA (28%), VVD (25%) en GroenLinks/PvdA (22%). Toch wordt ook de PVV nog relatief vaak overwogen (26%). De huidige kabinetspartijen BBB (8%) en NSC (4%) worden door veel kiezers niet meer genoemd in de top 3.

Onderzoeksresultaten

De grootste zorgen van de kiezer

Wanneer het hen gevraagd wordt, valt op dat Nederlanders zich vooral zorgen maken over veiligheid in de wereld (52%). Deze zorgen richten zich op aanhoudende conflicten, zoals in Oekraïne en het Midden-Oosten, en over de mogelijke impact daarvan op Nederland. Daarbij leeft ook de zorg over bredere geopolitieke spanningen, de opkomst van autocratische regimes en een verzwakking van de democratische rechtsorde wereldwijd. Namen als Trump en Poetin worden daarbij regelmatig genoemd. Naast oorlog en geweld maken Nederlanders zich ook zorgen over moderne dreigingen zoals cyberaanvallen. Al met al leiden deze sentimenten tot het gevoel dat de democratie onder druk staat.

Daarnaast maakt bijna de helft van de Nederlanders (46%) zich zorgen over de woningnood. Deze zorgen gaan niet alleen over hun eigen woonsituatie, maar vooral over de kansen voor jongeren en starters. Veel mensen vinden dat er te weinig betaalbare huur- en koopwoningen zijn, wat zowel starters als de doorstroming op de woningmarkt belemmert. Veel invullers uiten frustratie over het feit dat de prijzen jarenlang zijn gestegen zonder dat het aanbod evenredig is meegegroeid.  Nederlanders hebben hierbij het gevoel dat wonen, een basisbehoefte, voor steeds meer mensen buiten bereik raakt.

Over welke drie thema’s maak je je zorgen? (meerkeuze vraag, n=7.265)

Rechtse stemmers maken zich zorgen over vluchtelingen en asiel, linkse stemmers vooral over klimaatverandering

Naast zorgen over veiligheid in de wereld en woningnood, komen er nog twee thema’s duidelijk naar voren: vluchtelingen en asiel en klimaatverandering. Opvallend is dat de zorgen hierover sterk verschillen tussen kiezers van linkse en rechtse partijen.

Vooral stemmers op de Partij voor de Dieren (82%), GroenLinks/PvdA (81%), ChristenUnie (69%) en D66 (68%) maken zich zorgen over klimaatverandering. Zij vrezen dat als politiek en samenleving onvoldoende actie blijven ondernemen, dit zal leiden tot ingrijpende en onomkeerbare schade. Opwarming van de aarde, de stijgende zeespiegel, het verlies van biodiversiteit en toenemende extreme weersomstandigheden worden als bedreigingen genoemd.  De zorgen richten zich vooral op de lange termijn impact voor toekomstige generaties en het gebrek aan daadkracht vanuit de politiek. 

Aan de andere kant maken stemmers op de PVV (84%), Forum voor Democratie (82%), JA21 (70%) en BBB (65%) zich vooral zorgen over het thema vluchtelingen en asiel. Zij vinden dat Nederland al te vol is en zien de instroom van asielzoekers als een extra druk op de krappe woningmarkt en voorzieningen. Daarnaast leven er zorgen over integratie, culturele verschillen en de invloed daarvan op de Nederlandse identiteit en samenleving. Sommigen geven aan dat zij overlast ervaren in hun buurt of zich minder veilig voelen door de toename van het aantal vluchtelingen. 

Nederlanders zagen de val van het kabinet aankomen

De val van het kabinet kwam voor veel Nederlanders niet als een verrassing: bijna twee derde (64%) geeft aan dat het kabinet toch wel zou vallen. Veel Nederlanders vinden het dan ook niet erg dat het kabinet is gevallen. Zo staat bijna zes op de tien Nederlanders positief tegenover de val van het kabinet, en zegt meer dan de helft (53%) opgelucht te zijn dat het kabinet is gevallen.

De politieke voorkeur van mensen speelt hierbij duidelijk een rol. Kiezers van oppositiepartijen zijn overwegend positief over de kabinetsval — met uitzondering van SGP-stemmers — terwijl stemmers van de voormalige coalitiepartijen aanzienlijk minder positief zijn.

De meningen over de gevolgen voor Nederland zijn meer verdeeld: bijna de helft van de Nederlanders denkt dat de kabinetsval goed is voor het land, terwijl ongeveer vier op de tien het juist als een slechte ontwikkeling zien. Ook over de rechtvaardigheid van de val lopen de oordelen uiteen: 51% vindt het terecht, tegenover 33% die het onterecht vindt.

Hoe sta jij tegenover de val van het kabinet? (slidervragen, n=17.978) 

Nederlanders overwegen vaak te stemmen op het CDA 

In het onderzoek werden Nederlanders gevraagd naar de drie partijen die zij overwegen om op te stemmen bij de eerstvolgende verkiezingen. Het CDA wordt het vaakst overwogen (28%), gevolgd door de PVV (26%), de VVD (26%) en GroenLinks/PvdA (22%). Huidige kabinetspartijen BBB (8%) en NSC (4%) worden minder vaak overwogen als mogelijke stemkeuze.

Op welke drie partijen overweeg je te stemmen als er morgen Tweede Kamerverkiezingen zouden zijn? (meerkeuze vraag, n=17.978)

Over het onderzoek

Op dinsdag 3 juni viel het kabinet-Schoof na het vertrek van de PVV uit de coalitie. PVV-leider Geert Wilders stapte uit het kabinet nadat zijn aanvullende eisen rond het asielbeleid niet werden gesteund door de andere coalitiepartijen – NSC, BBB en VVD. Daarmee komt er abrupt een einde aan een kortstondige samenwerking, en staan nieuwe verkiezingen nu onvermijdelijk voor de deur.

In aanloop naar die verkiezingen zullen partijen zich opnieuw moeten verhouden tot de zorgen die leven onder kiezers. Niet alleen in hun verkiezingsprogramma’s, maar ook als demissionair bestuurders. Hoe nu verder? Wat zijn de belangrijkste thema’s voor Nederlanders op dit moment? En hoe kunnen politieke partijen hierop inspelen? Citisens bevroeg op 3 en 4 juni bijna 18.000 Nederlanders over de val van het kabinet en de zorgen die bij hen spelen in aanloop van de verkiezingen.

**

Dit onderzoek is op 3 en 4 juni 2025 door onderzoeksbureau Citisens uitgevoerd. Voor dit onderzoek is geen opdrachtgever. 17.978 Nederlanders namen deel aan het onderzoek. De resultaten zijn gewogen naar leeftijd, geslacht, stedelijkheid, provincie en eerder stemgedrag. Het onderzoek is uitgezet onder het panel van Citisens, bestaande uit ruim 75.000 Nederlanders. In aanloop naar de verkiezingen dit najaar wordt dit onderzoek regelmatig herhaald.