De relatie tussen overheid en inwoners is anno 2020 aan het veranderen. Steeds vaker werken overheden samen met inwoners, organisaties en andere actoren aan het oplossen van een maatschappelijk vraagstuk. De rol van inwoners wordt dus steeds belangrijker. Hun mening telt. Van gemeenten wordt steeds meer verwacht dat zij een faciliterende in plaats van sturende rol op zich nemen in participatietrajecten.
Realiteit is echter ook dat niet iedere inwoner kan of wil participeren. Vaak vanuit een gebrek aan vertrouwen in de overheid of een (überhaupt) lage betrokkenheid bij de eigen leefomgeving. De variatie tussen Nederlanders op deze twee kenmerken is echter groot, zo weten wij sinds 2017. Toen voerden wij het eerste “Staat van Betrokkenheid” onderzoek uit – met als concrete output het Citisens segmentatiemodel met acht betrokkenheidsprofielen. Inmiddels is de tweede editie achter de rug en kunnen de resultaten breed gedeeld worden, inclusief een vergelijking tussen de beide edities.
Tijdens het analyseren van de data kwam het coronavirus Nederland binnen. In de afgelopen maanden heeft de overheid diverse maatregelen genomen om verdere verspreiding van het virus tegen te gaan, en hierover gecommuniceerd met inwoners. Dit ‘doet’ op korte termijn iets met het vertrouwen van Nederlanders in diezelfde overheid en hun betrokkenheid bij wat er in hun directe omgeving gebeurt. Ook daar doen wij onderzoek naar. Deze corona-resultaten beschouwen wij echter als ‘tijdelijk relevant’. De resultaten die wij in dit artikel beschrijven zijn daarentegen ‘algemeen geldend’, en (ook) op de lange termijn waardevol.
Eerst een blik op vertrouwen
Het vertrouwen van Nederlanders in de overheid is toegenomen.
Yes! En dan met name het vertrouwen in de eigen gemeente. Een mooie opsteker voor al die bestuurders, volksvertegenwoordigers en ambtenaren die zich iedere dag inzetten voor hun inwoners. Het bevestigt het beeld dat het CBS enige tijd geleden neerzette. Waar het CBS echter een koppeling maakt met opleidingsniveau (hun conclusie: hoe hoger opgeleid, hoe meer vertrouwen) doen wij dit met onze betrokkenheidsprofielen. Dit levert rijkere informatie op. We lichten er drie uit.
- Kritische Vernieuwers hebben het meeste vertrouwen in de gemeente. Dit was in 2017 al zo, twee jaar later blijkt hetzelfde.
- Eigengereide Digitalen, het profiel waarvan we in 2017 dachten dat zij ‘teleurgesteld’ zijn in de overheid, laat qua vertrouwen in de gemeente een opvallende stijging zien.
- Honkvaste Buurtbewoners blijft de lastigste groep qua vertrouwen. Maar ook bij hen is een toename te zien in vergelijking met 2017.
Wanneer je als (semi-)overheid rekening houdt met deze variatie in vertrouwen, heeft dat meer effect dan wanneer je iedereen op dezelfde manier probeert te bereiken en betrekken. Zo geven wij gemeenten vaak het advies bij Honkvaste Buurtbewoners samen te werken met centrale personen in de wijk. Bij Kritische Vernieuwers kun je beter kiezen voor een directe benadering (zij verwachten dit ook van een sterke overheid).
En betrokkenheid, hoe zit het daarmee?
Zoals gezegd, de relatie tussen overheid en inwoners verandert. In rap tempo zelfs. Samenwerken is de nieuwe norm, zeker met de inwerkingtreding van de Omgevingswet in 2021. De bereidheid van inwoners om te participeren bij een project of initiatief van de gemeente, kan veelal terug herleid worden naar de mate waarin zij zich betrokken voelen bij de eigen leefomgeving (bijvoorbeeld een goed doel, de school of sportvereniging van de kinderen).
Met deze overdenking in het achterhoofd hebben we in het tweede “Staat van Betrokkenheid” onderzoek (net als in 2017) gevraagd naar de mate waarin inwoners zich (1) betrokken voelen bij hun eigen leefomgeving (houding), en (2) hoe zij uiting geven aan die betrokkenheid (gedrag). Wat blijkt?
Nederlanders zijn zich iets minder betrokken gaan voelen bij hun eigen leefomgeving. Ook zijn ze (iets) minder actief maatschappelijk en/of politiek actief.
De verschillen tussen groepen zijn echter groot. Op drie noemenswaardige resultaten gaan we dieper in.
- Opnieuw zijn het de Kritische Vernieuwers die voorop lopen. Zij zijn van alle groepen het meest betrokken, zowel in houding als gedrag.
- De variatie per onderwerp is groot. Zo scoort Geïnformeerde Gezinsdrukte hoog op het onderwerp ‘school’, voor Zelfbewuste Aanpakkers is dit ‘verenigingen en vrijwilligerswerk’.
- Houding en gedrag (oftewel, daad bij woord voegen) ligt bij Zelfbewuste Aanpakkers veel minder ver uit elkaar dan bij Geïnformeerde Gezinsdrukte. Ook wel weer logisch, want zij zijn immers druk met hun gezin.
Een effectieve communicatie-en participatiestrategie houdt rekening met deze variatie in gevoelens c.q. uitingen van betrokkenheid. Zo betrek je inwoners bij zaken die hen direct aangaan. Vergeet daarbij ook digitale kanalen niet, zeker voor groepen die weinig tijd hebben of weinig prioriteit geven aan participatie. In slechts enkele minuten kan een groep als Geïnformeerde Gezinsdrukte vanuit huis op laagdrempelige wijze toch zijn mening geven. Winst voor alle betrokkenen!
Hoe bereik en betrek je zowel usual als unusual suspects?
Gebiedsgericht werken wordt meer evidence-based (maar ook eenvoudiger!) wanneer je als gemeente inzicht hebt in de kenmerken vertrouwen en betrokkenheid van inwoners in een buurt, wijk of dorp. Het helpt je de usual én de unusual suspects te identificeren.
Daarbij helpt ook inzicht in de voorkeurskanalen voor communicatie en participatie. In het onderzoek “Staat van Betrokkenheid” vroegen we Nederlanders daarom ook naar deze kenmerken. De drie belangrijkste inzichten op dit vlak zijn:
- Bij een aanpassing in de leefomgeving, worden Nederlanders daarover het liefst geïnformeerd via een bewonersbrief per post.
- Alle betrokkenheidsprofielen denken het liefst mee via een online enquête.
- In de top 3 van alle Nederlanders staan – in wisselende volgorde – televisie, (digitale) krant en online nieuwplatform/-app (bv. NU.nl).
Ook hier zijn verschillen zichtbaar. Zo blijkt uit het onderzoek dat de eerder genoemde profielen Eigengereide Digitalen en Geïnformeerde Gezinsdrukte zich goed laten bereiken via digitale kanalen. Kies bijvoorbeeld naast een online enquête ook voor sociale media (Facebook en Instagram) of een online platform zoals MijnWijkplan.nl.